Mechanizmy przetrwania w działaniu

Wyobraź sobie, że jesteś naszym przodkiem spacerującym po sawannie. Nagle słyszysz szelest w wysokiej trawie. W tej chwili Twoj mozg musi błyskawicznie podjąć decyzję: zareagować czy zignorować potencjalne zagrożenie? ## System wczesnego ostrzegania Nasz mozg został wyposażony w niezwykle skuteczny system wczesnego ostrzegania. Badania pokazują, że w sytuacji potencjalnego zagrożenia lepiej było zareagować nawet 99 razy niepotrzebnie, niż jeden raz zlekceważyć rzeczywiste niebezpieczeństwo1. Jest to tak zwana "zasada lepiej dmuchać na zimne", ktora głęboko zakorzeniła się w naszej biologii. To, co szczegolnie fascynujące w tym systemie, to jego dwutorowe działanie. Neurobiolog Joseph LeDoux w swoich przełomowych badaniach odkrył, że informacja o potencjalnym zagrożeniu trafia do ciała migdałowatego dwiema drogami2: 1. Szybka ścieżka - sygnał trafia bezpośrednio do ciała migdałowatego, pomijając korę mozgową. To właśnie dlatego czasem odskoczymy od czegoś, zanim świadomie zidentyfikujemy zagrożenie. 2. Wolna ścieżka - sygnał przechodzi przez korę mozgową, gdzie jest dokładnie analizowany. Ta droga pozwala nam świadomie ocenić sytuację. ## Błyskawiczna orkiestra zmian Kiedy system alarmowy zostaje uruchomiony, w naszym ciele rozpoczyna się prawdziwy koncert zmian fizjologicznych. Dzieje się to za sprawą układu wspołczulnego, ktory w czasie krotszym niż mrugnięcie okiem uruchamia serię reakcji3: * Serce zaczyna bić szybciej, pompując więcej krwi do mięśni * Oddech przyspiesza, dostarczając więcej tlenu * Źrenice rozszerzają się, poprawiając widzenie * Wydziela się adrenalina i kortyzol * Krew odpływa z układu pokarmowego do mięśni * Zwiększa się napięcie mięśniowe Ta orkiestra zmian ma jeden cel: przygotować nas do walki lub ucieczki. W czasach naszych przodkow oznaczało to dosłownie walkę z drapieżnikiem lub ucieczkę przed nim. ## Wspołczesny paradoks Jednak wspołcześnie ten sam system uruchamia się w zupełnie innych okolicznościach. Badania przeprowadzone przez dr Sapolsky'ego z Uniwersytetu Stanforda pokazują, że nasz organizm reaguje podobnymi zmianami fizjologicznymi na: * Prezentację przed grupą ludzi * Sprawdzanie skrzynki mailowej * Korek na drodze * Negatywny komentarz w mediach społecznościowych4 Co ciekawe, podczas gdy nasi przodkowie doświadczali krotkotrwałych, intensywnych reakcji stresowych (ucieczka przed drapieżnikiem trwała kilka minut), my często pozostajemy w stanie ciągłej, przewlekłej aktywacji układu wspołczulnego. To tak, jakby nasz wewnętrzny system alarmowy nie mogł znaleźć przycisku "wyłącz". ## Konsekwencje długotrwałej aktywacji To, co początkowo było systemem ratującym życie, w dzisiejszych czasach może paradoksalnie stać się źrodłem problemow zdrowotnych. Dzieje się tak dlatego, że nasz organizm został zaprojektowany do radzenia sobie z krotkotrwałymi zagrożeniami, a nie długotrwałą aktywacją systemu alarmowego. Wyobraźmy sobie, że nasz układ nerwowy jest jak silnik samochodu. Krotkotrwałe przyspieszenie nie stanowi problemu - wręcz przeciwnie, czasem jest potrzebne. Jednak utrzymywanie silnika na wysokich obrotach przez długi czas może prowadzić do jego przedwczesnego zużycia. Podobnie dzieje się z naszym organizmem. Badania prowadzone przez Bruce'a McEwena pokazują, że przewlekła aktywacja układu wspołczulnego może prowadzić do tego, co nazwał on "obciążeniem allostatycznym"1 - stopniowym zużywaniem się systemow organizmu w wyniku ciągłego stresu. To dlatego ludzie żyjący w chronicznym stresie często doświadczają: * Zaburzeń snu * Problemow z trawieniem * Osłabienia odporności * Przewlekłego zmęczenia * Napięciowych bolow głowy i mięśni ## Mechanizm samonakręcającej się spirali Szczegolnie interesujący jest sposob, w jaki nasz organizm może wpaść w pułapkę samonakręcającej się spirali reakcji lękowych. Badania prowadzone przez dr Claire Gillan z Trinity College Dublin2 pokazują, jak działa ten mechanizm: 1. Doświadczamy pierwszej reakcji lękowej w określonej sytuacji 2. Ciało migdałowate "zapamiętuje" tę sytuację jako potencjalnie niebezpieczną 3. Przy kolejnym podobnym zdarzeniu reakcja następuje szybciej i jest silniejsza 4. To z kolei wzmacnia skojarzenie między sytuacją a zagrożeniem To trochę jak system przeciwpożarowy, ktory stał się nadwrażliwy - zaczyna reagować nie tylko na rzeczywisty dym, ale także na parę z czajnika. ## Pozytywna strona mechanizmu Warto jednak pamiętać, że ten sam mechanizm, ktory może prowadzić do problemow, daje nam też niezwykłe możliwości adaptacyjne. Badania z dziedziny neuroplastyczności pokazują, że tak jak nasz mozg może nauczyć się reagować lękiem, może też nauczyć się nowych, zdrowszych wzorcow reakcji3. Jest to szczegolnie widoczne w badaniach nad medytacją i technikami oddechowymi, ktore pokazują, że regularna praktyka może: * Zmniejszyć podstawowy poziom aktywacji układu wspołczulnego * Zwiększyć zdolność do szybkiego powrotu do stanu rownowagi * Wzmocnić aktywność układu przywspołczulnego ("odpoczywaj i traw") McEwen, B. S. (2017). Neurobiological and Systemic Effects of Chronic Stress. Chronic Stress, 1. ↩ Gillan, C. M., et al. (2016). The role of habit in compulsive behaviors. Brain Research, 1628. ↩ Davidson, R. J., & Lutz, A. (2008). Buddha's Brain: Neuroplasticity and Meditation. IEEE Signal Processing Magazine, 25(1). ↩ R. M. Sapolsky, "Why Zebras Don't Get Ulcers: The Acclaimed Guide to Stress, Stress-Related Diseases, and Coping", Henry Holt and Company, 2004 ↩ LeDoux, J. E. (2000). Emotion Circuits in the Brain. Annual Review of Neuroscience, 23, 155-184. ↩ Cannon, W. B. (1915). Bodily Changes in Pain, Hunger, Fear and Rage: An Account of Recent Researches into the Function of Emotional Excitement. ↩ Sapolsky, R. M. (2017). Behave: The Biology of Humans at Our Best and Worst. Penguin Press. ↩